كورد بە ״ڕاوی گورگی بۆر״ ڕووبەڕووی ״چڵی زەیتوون״ دەبێتەوە
ئاژانس – هێمن حەسەن
دواجار توركیا بڕیاری هێرشكردنە سەر كانتۆنی عەفرینی لەژێر ناوی ״چڵی زەیتوون״ دا و کوردیش بە ״ڕاوی گورگی بۆر״ ڕووبەڕووی وەستاوە، بۆ تورکیا عەفرین شکستی خەونی سەربەخۆیی کوردە، بۆ کوردیش بەدەستهێنانیەتی، لەو نێوانەدا کورد دەیەوێت داستانی کۆبانێیەکی تر لە عەفرین تۆمار بکات.
ڕۆژی 19ی ئەم مانگە بە فەرمانی ڕەجەب تەیب ئەردۆگان، سەرۆككۆماری توركیا سوپای ئەو وڵاتە هێرشی بۆ سەر كانتۆنی عەفرین لە ڕۆژئاوای كوردستان دەست پێ كرد، هێرشەكە بە هەزاران سەرباز و سەدان تانك و زرێپۆش ئەنجام دەدرێت، شەڕڤانانی سوریای دیموكرات و یەپەگە و یەپەژە و خۆبەخشەكانیش ڕووبەڕووی سوپای توركیا بوونەتەوە و دەیانەوێت بە هەر نرخێک بووە عەفرین لەژێر دەستی خۆیاندا بپارێزن.
عەفرین لە نێوان تورکیا و کورددا
پێكهێنانی هەرێمی كوردی لە باكووری سوریا و جێگیركردنی سیستمی فیدراڵی لە سوریا بووەتە مەترسی لەسەر توركیا وەك دەسەڵاتدارانی ئەو وڵاتە دەیڵێن، لەو چوارچێوەیەشدا سەرۆككۆمار و سەرۆكوەزیرانی توركیا لە ماوەی پێنج ساڵی ڕابردوودا جەختیان لەوە كردووەتەوە كە بە هەر نرخێك بێت ڕێگە بە درووستبوونی هەرێمێكی كوردی لە سوریا نادەن، كانتۆنی عەفرینیش تەواوكەری ئەو هەرێمە كوردییە دەبێت، بۆیە ئەو وڵاتەش ڕێگە لەو تەواوكارییە دەگرێت.
گرنگترین ئامانجی توركیا لە هێرشكردنە سەر عەفرین ئەوەیە كورد نەگاتە سەر دەریای ناوەڕاست كە ئەو شارە نزیكە لە دەریای سپی و تاكە دەروازەی گەیشتنی كوردە بە دەریا، بەڵام توركیا دەیەوێت بە داگیركردنی عەفرین ئەو خەونەی كورد لەبار بەرێت، بەوەش ئەگەری درووستبوونی دەوڵەتی كوردی لە ناوچەكە لەناو دەبات یان لاوازی دەكات.
هێڤی مستەفا، هاوسەرۆكی كانتۆنی عەفرین لە ڕۆژئاوای كوردستان بە ״ئاژانس״ی ڕاگەیاند، ئەردۆگان بۆ داپۆشینی شکستەکانی هێرش دەکاتە سەر عەفرین.
یەكێكی تر لەو ئامانجانە كە توركیا دەیەوێت بە داگیركردنی عەفرین شكستی پێ بهێنێت بەیەكنەگەیشتنی هەر سێ كانتۆی عەفرین و كۆبانی و جەزیرەیە، چونكە بەیەكگەیشتنی ئەو سێ كانتۆنە دەبێتە هۆی تەواوبوونی پڕۆژەی دامەزراندنی هەرێمێكی كوردی لە سوریا و ئەنجامدانی هەڵبژاردنی گشتی تیایدا.
وتیشی: ״زیانی زۆریان لە سوپای تورکیا داوە و لەگەڵ هێزی نێودەوڵەتییش لە پەیوەندیدان بۆ وەستاندنی تورکیا.״
جگە لەوانەش، ناوچەی ئارام لە سوریا كە داواكارییەكی كۆنی توركیایە و یەكێكی ترە لەو ئامانجانەی ئەنقەرە تاكو بە بیانووی پاراستنی سنوورەكانی خۆی عەفرین داببڕێت لە ڕۆژئاوای كوردستان، هاوكاتیش گۆڕانكاری لە دیموگرافیای كانتۆنەكەدا بكات بۆ ئەوەی لە ڕێی دەركردنی كوردەوە ڕێژەی كورد كەم بێتەوە و عەرەب و توركومانی تێدا جێگیر بكات.
عەفرین لە ڕووی ئابوورییەوە گرنگترین و بەپیتترین ناوچەی سوریایە و سەرچاوەی ئابووریی ئەو وڵاتەیە، بۆیە بە داگیركردنی لە لایەن توركیاوە سامان و بەرهەمەكەی ڕەوانەی بازاڕی توركیا دەكرێت و ئابووریی خۆی پێ دەبووژێنێتەوە، ئەوەش بە لای توركیاوە یەكێكە لە ئامانجە هەرە گرنگەكان.
هەرێم بڕیاری ناردنی هێزی نەداوە
ساڵی ٢٠١٤ کاتێک شەڕ کەوتە کۆبانێوە، هەرێمی کوردستان لە ڕێگەی پەرلەمانەوە ناردنی هێزی بۆ هاوکاریی کۆبانێ داو هێزێک لە هەرێمەوە بۆ ئەو مەبەستە چوو بۆ ڕۆژئاوای کوردستان، بەڵام ئەمجارە تا ئێستا دیار نییە پەرلەمانی کوردستان چ بڕیارێک دەدات لەو بارەیەوە.
شێركۆ حەمەئەمین، ئەندامی پەرلەمانی كوردستان لە فراكسیۆنی گۆڕان بۆ ״ئاژانس״ی ئاشکرا کرد، داوای كۆبوونەوەی نائاسایی پەرلەمانمان كردووە لە بارەی عەفرینەوە و تاكو ئێستاش 30 واژۆ كۆ كراوەتەوە بۆ كۆبوونەوەكە.
ئەو پەرلەمانتارە ئاماژە بەوە دەكات پێویستە پەرلەمانی كوردستان كۆبوونەوەیەك لە بارەی عەفرینەوە ئەنجام بدات و تیایدا بڕیاری پشتیوانی دەرببڕێت كە ئەو بە گرنگی دەزانێت پەرلەمانی كوردستان هاوشێوەی بڕیارەكەی كۆبانێ بڕیاری ناردنی هێزیش بۆ كانتۆنی عەفرین بدات.
هێرشەکە لایەنەکانی ڕۆژئاوای یەک نەخست
هەرچی لایەنە سیاسییەكانی ڕۆژئاوای كوردستانن لەسەر عەفرین بۆ دوو بەرە دابەش بوون و ناكۆكییەكان لە بارەی ئەو شارەوە ڕەنگی دایەوە، لەو چوارچێوەیەدا ئەنەكەسە وەك پێویست پشتیوانی ناكات، چونكە پێی وایە كە سیاسەتی پەیەدەیە وای كردووە توركیا هێرش بكاتە سەر عەفرین.
حەمید حاجی یوسف، ئەندامی مەكتەبی پەیوەندییەكانی ئەنەكەسە بە ״ئاژانس״ی وت: ״ئێمەش دژی داگیركاریی دەوڵەتی توركیاین بۆ سەر عەفرین، بەڵام ئەوەی ڕوو دەدات ئەنجامی سیاسەتی كاركردنی پەیەدەیە״.
ئەندامی مەكتەبی پەیوەندییەكانی ئەنەكەسە باس لەوەش دەكات ئەوان لە پەیوەندیدان لەگەڵ كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و توركیاش تاكو هێرشەكان بۆ سەر عەفرین ڕابگرێت.
هێرشی سەر عەفرین
لە ماوەی چەند ڕۆژی ڕابردوودا توركیا هێزێكی زۆری سەربازی و تانك و زرێپۆشی لەسەر سنووری عەفرین لە دیوی توركیاوە و لە دیوی باب و عزازەوە كۆ كردووەتەوە و گوندەكانی ئەو كانتۆنە تۆپباران دەكات، هاوكات تاكو ئێستا چەند هێرشێكی ئاسمانیی ئەنجام دراوە، بەڵام هێرشە ئاسمانییەكان چڕ نەكراونەتەوە.
لە ئەنجامی شەڕی چەند ڕۆژی ڕابردوودا 14 كەس لە خەڵكی گوندەكانی سەر بە عەفرین و 5 شه‌ڕڤان شەهید بوون و نزیكەی 30 که‌سی تریش بریندار بوون، هاوكات خەڵكی ئەو گوندانەش ئاوارەی ناو شاری عەفرین بوون، لە سوپای توركیا و سوپای ئازادی سەر بەو وڵاتە 63 چەكدار كوژراون و 20 دیكەش بریندار بوون، هاوكاتیش دوو تانك و فڕۆكەیەك تێك شكێنراون.
جیهان شێخ ئەحمەد، وتەبێژی هێزەكانی سوریای دیموكرات ״هەسەدە״ بە ״ئاژانس״ی وت: ״شەڕڤانان بە ئیرادەیەكی بەهێزەوە ڕووبەڕووی داگیركاریی توركیا بوونەتەوە، ڕێگە نادەین ئەردۆگان خەونەكانی بۆ فراوانكردنی دەسەڵاتی بێنێتە دی״.
جیهان شێخ ئەحمەد داواش لە گەلانی سوریا و گەلی كورد بە گشتی دەكات لە هەر چوار پارچەی كوردستان و ئەورووپا و ئەمەریكا دژی ئەو هەڕەشانەی توركیا بوەستنەوە، ڕوونیشی كردەكاتەوە كە شەڕڤانان داستانی كۆبانێ لە عەفرین دووپات دەكەنەوە.
لە ئێستادا نزیكەی 50 هەزار شەڕڤان لە عەفرین بە چەكی قورسەوە جێگیر كراون و نزیكەی 100 هەزار كەسیش لە خۆبەخش بە چەكەوە لە ئامادەباشیدان، هاوكات ژمارەیەكی زۆر چەك و تەقەمەنی گەیشتووەتە شارەكە و سەرجەم ئامادەكارییەكانی تر بۆ بەرەنگاربوونەوەی سوپای توركیا و چەكدارەكانی تەواو كراون.
تا ئێستا لە ئۆپەڕاسیۆنی شەڕڤانانی ئازادیدا، 20 گوند و دەیان مەزرای نێوان شەهبا و باب ڕزگار كراون و شەڕڤانان دەیانەوێت پێشڕەویی زیاتر بكەن تاكو ئەو ناوچانە بە تەواوەتی لە دەست چەكدارانی سەر بە توركیا دەربهێنن كە دوو ساڵە كەوتووەتە ژێر دەستیانەوە.
توركیا تەنیا بە هێزی خۆی هێرش ناكاتە سەر عەفرین، بەڵكو بە هەزاران چەكداری سوپای ئازادیش كە لە لایەن خۆیەوە هاوكاری دەكرێن لە ئیدلیب و باب و عەزازەوە پەلاماری عەفرین دەدەن.
گرنگیی عەفرین بۆ كورد
كانتۆنی عەفرین ناوچەیەكی فراوان و خاكێكی بەپیتی كشتوكاڵی و پیشەسازییە لە ڕۆژئاوای كوردستان كە ڕووبەرەكەی نزیكەی 38 هەزار و 45 كیلۆمەتر چوارگۆشەیە، ناوچەیەكی شاخاوی و سەختە، لە 353 گوند پێك هاتووە.
لە ڕووی ژمارەی دانیشتووانەوە بە ئاوارەی شارەكانی تری سوریاوە نزیكەی ملیۆنێك و 500 هەزار كەس دەبێت و لە 95%ی دانیشتووانەكەی كوردن و لە 5%ی لە پێكهاتەكانی تر پێك هاتووە، زۆرینەی هەرە زۆری دانیشتووانەكەی سەرقاڵی كشتوكاڵ و باخدارین.
عەفرین لە ڕووی ئابوورییەوە سەرچاوەی دابینكردنی لە 70%ی پێداویستییەكانی ڕۆژئاوای كوردستان و هەموو سوریاشە، چونكە ناوچەیەكی فراوانی كشتوكاڵی و باخدارییە، بە سەدان كارگەی پیشەسازیی جۆراوجۆری لە خۆ گرتووە و بازاڕی ڕۆژئاوای كوردستانی لەسەر بەندە.
ئەو كانتۆنە تەواوكەری پڕۆژەی سیستمی فیدراڵییە لە ڕۆژئاوای كوردستان، چونكە لە ئێستادا ئەو شارە گەمارۆ دراوە و لە كانتۆنەكانی تری ڕۆژئاوا دابڕێنراوە، بۆیە ئازادبوونی یان مانەوەی لەژێر دەستی كورددا پڕۆژەكە بەهێزتر دەكات و هەرێمی كوردی لە سوریا مسۆگەر دەكات.
عەفرین پێچەوانەی دوو كانتۆنەكەی تر زۆرینەی هەرە زۆری پێكهاتەكەی كوردە كە ڕێژەی لە 95%ی پێك دەهێنێت، ئەوەش لە ڕووی دیموگرافییەوە ئەو شارە بۆ كورد زۆر گرنگە، هاوكات بەشی زۆری سەركردە دیارەكانی كورد لە ڕۆژئاوای كوردستان خەڵكی كانتۆنی عەفرینن.
ساڵح موسلیم، هاوسەرۆكی پێشووی ״پەیەدە״ بۆ ״ئاژانس״ وتی: ״هیچ گفتوگۆیەك لەسەر كانتۆنی عەفرین ناكەین، یان مردن لە پێناو عەفرین یان سەركەوتن كە دڵنیام بە پشتیوانی و ئیرادەی گەلی كورد و شەڕڤانان سەر دەكەوین״.
موسلیم جەختی كردەوە كە توركیا دەیەوێت بەو هەڕەشانەی خەڵكی عەفرین بترسێنێت، بەڵام خەڵكی عەفرین لەو هەڕەشانە ناترسن و ڕووبەڕووی سوپای توركیا دەبنەوە.
یەكێك لە هەرە گرنگییەكانی كانتۆنی عەفرین نزیكییەتی لە دەریای ناوەڕاستەوە كە دەتوانرێت لە داهاتوودا ببێتە دەروازەیەكی گرنگ بۆ بەستنەوەی ناوچەكە بە ئەورووپا‌وە، بەوەش كورد لە كیانێكی سەربەخۆ نزیك بكاتەوە.
شوێنی جوگرافیی عەفرین كە سوریا و توركیا بە یەكەوە دەبەستێتەوە یەكێكی ترە لەو گرنگییانەی ئەو شارە هەیەتی، كە ڕێگای ئاسنی لە نێوان ئەو دوو وڵاتە بە عەفریندا تێپەڕ دەبێت، بۆیە جگە لەوەی دەروازەیەكی سنووریی بازرگانیی نێوان ئەو دوو وڵاتەیە، هاوكات لەگەڵ باكووری كوردستانیش سنووریان پێكەوەیە.
