فەرهاد غەریب
شەپۆلی خۆپیشاندانەكانی ئەمجارەی عێراق بە جۆرێك بوو، كە زۆرترین قوربانیی مرۆیی و برینداری لێ كەوەتەوە و بووە جێگەی ڕقئەستووربوونی خۆپیشاندەران لەسەر داواكارییەكانیان. لە بنەڕەتدا خۆپیشاندانەكە بزاوتێكی خۆڕسكی جەماوەرییە، كە زادەی موعانات و خراپیی دۆخ و گوزەرانی خەڵكە، بەڵام بێگومان لە هەموو دۆخێكی لەو شێوەیەشدا بە دەر نییە لە ئەجێندای دیكە و خۆهەڵواسین بە شەپۆلەكەدا.
عێراق وڵاتێكە لە ڕووی گەشەی دیمۆگرافییەوە لە هەڵكشانێكی بەرچاودایە و ڕێژەی زۆری دانیشتوانەكەی لە چینی گەنجن كە بە دەست بێكارییەوە دەناڵێنن، بە جۆرێك كۆتا ئاماری سندووقی دراوی نێودەوڵەتی ئاماژە بە 40%ی گەنجان دەكات وەك چینێكی بێكار، ئەمە لە كاتێكدا ڕێژەی هەژارییش لە ناو كۆمەڵگەی عێراقی بە هەمان شێوە لە ئاستێكی بەرزدایە و بە پێی سندووقی دراوی نێودەوڵەتی ئەو ڕێژەیە 41%ـە لە ناو هەمان چین. زیاتر لەوەش كەمیی دەرفەتی كار و دامەزراندن بۆ دەرچووانی زانكۆ و پەیمانگاكان و لاوازیی دابینكردنی خزمەتگوزاری و پێویستە سەرەتاییەكانی ژیان ئەو گرفتانەن، كە تەنگیان بە ژیان و گوزەرانی تاكی عێراقی هەڵچنیوە. ئەمانەش هەمان تایبەتمەندی و پاڵنەری شۆڕشەكانی بەهاری عەرەبی بوون لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و باكووری ئەفه‌ریقا.
لە بەرامبەردا چینێكی ئۆلیگارشیی دەوڵەمەند درووست بووە، كە خواست و دیدگای سیاسی و بەرژەوەندیی شەخسییان لە سیاسەتی حكومەتدا ڕەنگی داوەتەوە، بۆیە حكومەت ئێرادەی چاكسازیی لاوازە و دەسەڵات گۆڕانكاریی پێ نادرێت. ڕەنگە ئەمە وەك دیاردەیەك لە عێراق مێژووەكەی بگەڕێتەوە بۆ ساڵانی دوای ڕووخانی ڕژێم و ئەو ناسەقامگیرییە ئەمنی و سیاسییەی هەبوو، بەڵام ئێستا حكومەتێكی گشتگیری بنكەفراوان درووست كراوە، كە خەڵك چاوەڕێی باشبوونی دۆخ و گوزەرانی لێ دەكرد، بەڵام سیاسیەتە ئابووری و خەدەمییەكانی تەواو پێچەوانەی خواست و پێویستییەكانی خەڵكە و لە ئاست گرفت و دیاردە ئابووری و كۆمەڵایەتییەكاندا دەستەوسانە.
هەمان وێناكردن بۆ ڕەوشی حكومەت و حکومداری لە هەرێمی كوردستانیش درووستە، بە جۆرێك ناشەفافییەتی بەربڵاو لە ئارادایە، ناڕوونیی داهات و سەرچاوە داراییەكان گرێیەكی نەكراوەیە، پرسی دەستبردن بۆ قووتی خەڵك هەوڵ و كۆتا بژاردەیە كە حكومەت لە هەر قەیرانێكی چاوەڕوانكراودا دەستی بۆ دەبات، تەراكومی توانا و كەفائاتی دەرچووی بێكار لە زانكۆ و پەیمانگاكان شەپۆل دەدات، بازاڕی كار لاوازە و كۆنتڕۆڵی نرخ و شمەك ناتەندروستە، بە گشتی ئەم دیاردانە هەمان ئەو ناسۆرییانەن، كە خەڵكی باشوور و ناوەڕاستی عێراق هەیە، هەر خۆدزینەوەیەكی حكومەتی هەرێم لە چاكسازیی حەقیقی و هاوسەنگ دەرگای ناڕەزایی بە ڕووی خەڵكدا دەكاتەوە و شەقام دەبێتەوە شانۆی گفتوگۆ لەسەر ماف و گوزەرانی خەڵك، كە ڕەنگە لەم دۆخەدا ئەوەش خراپترین ڕووداو بێت چاوەڕوان بكرێت. بە حوكمی ناسەقامگیریی ناوچەیی و ناوخۆیی لە هەرێمی كوردستان هەر شەپۆلێكی ناڕەزایی دوور نییە سەربكێشێت بۆ درووستبوونی كەلێنی ئەمنی و شڵقاندنی دۆخی تەناهیی هەرێم.
دیارە حكومەتی هەرێم نە ئامادەكاریی وردی هەیە بۆ پێشهاتەكانی ئەم دۆخەی عێراق نە دەرس لەو ڕووداوانەش وەردەگرێت، بە جۆرێك پێویستە ئەم دۆخە زەنگێكی هۆشیاركەره‌وە بێت بۆ هەرێم لە دوو لایەنەوە، یەكیان ئاماژە مەترسیدارەكانی ئیستیغلالكردنی دۆخەكەیە بۆ لێدان لە قەوارەی هەرێمی كوردستان بە ناوی گۆڕانكاریی دەستووری و دەستبردن بۆ بونیادی سیستمی سیاسی لە عێراق، هەروەها زەنگی دووەم دەبێ دەستەبژێری سیاسیی كورد پەلە بكات شەقام و هاووڵاتییانی ناڕازی ئاشت بكاتەوە كە له دوایین هەڵبژاردنی هەرێمدا ئاستی بەشداری دەری خست تووڕەبوونی تاكی كورد لە چ دۆخێكدایە، دەبێ دەست بەرێت بۆ چاكسازییەكی ڕیشەیی كە باڵانسی هێز و پاراستنی ماف و ژیانی تاكی كورد خاڵی جیاكەرەوە بێت لەو دۆخەی ئێستا عێراقییەكانی هێناوەتە سەر شەقام، دەنا كورد لە هەردوو بارەكەدا زەرەرمەندی سەرەكی دەبێت.
