شیروان حامید
مێژووی دێرین و هاوچەرخی كورد پڕاوپڕە لە دوانەی گرێدراوی سیاسەت و بێئاگایی. بێئاگایی لە سیاسەتی ناوچەیی و جیهانی لە هەموو قۆناغێكی بزووتنەوەی ڕزگاریخوازی كورددا زیانی زۆری لە كۆی ئەو بزووتنەوانە داوە و بەم هۆیەشەوە كورد هەلی زۆری لە دەست داوە. ئەگەر پێچەوانەی ئەمەش وەربگرین، ئەوا دەتوانین بڵێین، ئەگەر لە هەر یەكێك لەو قۆناغانەی ڕابردوودا كورد ئاگایی هەبوایە لە كردەی سیاسەتدا ئەوا ڕەنگ بوو ئێستا كورد لە حاڵ و گوزەرانێكی تردا بوایە.
نموونە زۆرن لە بارەی سیاسەت و بێئاگایی كورد. ئەگەر سەیری سەدەی ڕابردوو بكەین ئەوا چەندین نموونە نەك لە باشووری كوردستان بەڵكو لە پارچەكانی تری كوردستانیشدا هەن كە پیشانی دەدەن كورد زۆر بێئاگا بووە لەوەی لە دەروپشتی خۆی و لە جیهاندا چی دەگوزەرێت.
باشووری كوردستان دابەش دەبێت بەسەر چەند قۆناغێكی بێئاگاییدا. شێخ مەحمودی حەفید لە نیوەی یەكەمی سەدەی ڕابردوودا، بە هۆی بێئاگایی ورد نەخوێندنەوەی سیاسەتی ئینگلیز و تورك، دووچاری زۆر هەڵەو سەرئێشە بووەوە. هەر كەسێك یاداشتەكانی ڕەفیق حیلمی بخوێنێتەوە بۆ ڕوون دەبێتەوە كە شێخی نەمر و حكومەت و دەوروپشتەكەی بێئاگاییەكی تەواویان هەبووە لە سیاسەتی ویلسن وەك كاربەدەستی ئینگلیز لە عیراق و لە سیاسەتی ئۆزدەمیر وەك كاربەدەستی تورك لە عیراق. سەرەنجام بە هۆی تێنەگیشتن لە سیاسەتی ئەو دوو ئیمپراتۆرە (ئینگلیز و عوسمانی) و تێنەگەیشتن لە سیاسەتی زلهێزەكانی ئەو سەردەمە كورد فرسەتی گەورەی لە دەست خۆی داوە هەر لە درووستكردنی دەوڵەت و بونیادنانی كوردستانی دەركەوتوو و بەهێز.
كورد، لە باشووری كوردستان و لەو قۆناغەی پارتی دیموكراتی كوردستان یەكێك بووە لە حزبە سەرەكییەكانی كۆمەڵگەی كوردی، جۆرێك لە بێئاگایی سیاسەتی ناوچەیی و جیهانی هەبووە. بۆ نموونە، ڕێككەوتنی شای ئێران و سەدام و بە موبارەكەی ئەمریكا لە ساڵی 1974 دەریدەخات سیاسەتی كوردی ئاگاداری ئەوە نەبووە، یاخود پێشبینی ئەوەی نەكردووە، ئەو دەوڵەتانە گەلەكۆمەكێ لە بزووتنەوەی كوردی بكەن. هەر بەهۆی ئەم بێئاگاییەشەوە بووە كە دواجار بزووتنەوەی كوردی كۆتایی پێهات و تا ساڵی 1991 نەیتوانی دەسكەوتێكی ئەوتۆ بوۆ كورد بەدیبهێنێت.
ئەگەر لە 1991ەوە تا 2017 بازێك بدەین دەبینین ساتی ئەنجامدانی ڕیفراندۆمی كوردییش جۆرێك لە بێئاگایی پێوەبوو دەرهەق بە سیاسەتی نێودەوڵەتی. ورد نەخوێندنەوەی ئەوەی لە ناوچەكە و جیهاندا چی دەگوزەرێت، یان بێئاگایی لەوەی دەوڵەتانی گەورە چۆن سەیری مەسەلەی كوردی دەكەن، خراپ شكایەوە و چارەنووسی كوردی نەك وەك خۆی هێشتەوە بەڵكو خستییە مەترسی ئەوەی تا لێواری كارەساتێكی گەورەی بەرێت.
لە ڕاستیدا، لە بەشەكانی تری كوردستان و لە قۆناغە جۆراوجۆرەكانی خەباتی بزووتنەوەی كوردیدا لەو بەشانە بێئاگایی لە سیاسەتدا هەبووە. هەڵەكانی سمكۆی شكاك لە ئێران، یان بێئاگایی شێخ سەعیدی پیران لەكاتی شۆڕشەكەیدا چەند نموونەیەكی كەمن كە دەریدەخەن كوردانی ئەو بەشانەش جۆرێك لە بێئاگاییان هەبووە، هەم لە بارەی سیاسەتی ئەو دەوڵەتانەی شۆڕشی تێدا دەكەن، و هەمیش لە بارەی ئەوەی سیاسەتی نێودەوڵەتی چۆن هەڵدەسووڕێت.
بە كورتی، لە زۆربەی قۆناغەكاندا بێئاگایی لە سیاسەتدا بەشێك بووە لە شوناسی بزووتنەوەی سیاسی كوردی. ئەگەر ئەمە ورد بكرێتەوە بۆ ئاستی سیاسەت كردن لەلای حزبەكان دەبینین دەرەنجامی خراپتر دەردەكەون. دەبینین لەناو ئەو حزبانەدا هەرچەند خەڵكی ئاقڵ هەبوون بەڵام بێئاگابوون لە نیەتی حزبەكانی بەرامبەریان و بەم هۆیەشەوە كەوتونەتە هەڵەی زەقەوە. وەك لەو چەند دێڕەی سەرەوەشدا خرایەڕوو، بزووتنەوەی سیاسیی كوردی بەهۆی بێئاگاییەكەیەوە هەڵەی زۆری كردووە هەر لە لەدەستدانی فرسەتی درووستكردنی دەوڵەت تا ئەنجامدانی ڕیفراندۆم و گەڕانەوە بۆ چوارگۆشەی یەكەمی سیاسەتكردن.
