شیروان حامد
هێشتا ساغ نەبووەتەوە كێ لە پشت سوتاندنی گەنمی جوتیارانی كوردە لە ناوچە ناكۆكی لەسەرەكان و هێشتا دووكەڵی ئەو ئاگرە نەنیشتووەتەوە، بەڵام ئاستی یەكدی تۆمەتباركردن لە لایەك و نووسینی كاڵوكرچ و بە مەبەست لە لایەكی ترەوە لە هەڵكشاندایە. بە پێی ئەدەبیاتی شەڕی ئەهلی دوو هۆكار لە پشت ئەم دیاردەیەوەیە ئەوانیش هۆی سیاسی و ئابووریین. هۆیە ئابوورییەكان زیاتر هۆكاری شەڕی ئەهلین لە وڵاتانی كەمدەرامەت و بێبەش لە سەرچاوە سروشتییەكان لە نموونەی وەك وڵاتانی ئەفریكا. بۆیە ئەم هۆكارە ڕەنگە بۆ ڕووداوەكانی ناوچە جێناكۆكەكان ڕاست نەبن بە پشتبەستن بەو فاكتەرەی عێراق وڵاتێكی دەوڵەمەندە و كێشەی داهات و دەستكەوت و سامانی سروشتیی نییە. مێژووی سیاسیی چەند دەیەی ڕابردووی كوردی عێراقیش دەری خستووە كە ململانێكانی كورد-عەرەب ڕەگوڕیشەی ئابوورییان نییە بە قەد ئەوەی سەرچاوەی كێشەكان سیاسین.
لەم سۆنگەیەوە، بەو پێیەی سەرچاوەی ئەم كێشانەی ئێستا هۆی سیاسین نەك ئابووری كەواتە هەر دەبێت سیاسەتمەداران چارەی بكەن و شرۆڤەی سیاسی بۆ بكرێت نەك ئابووری. كەواتە هۆكاری پشت ئەم ڕووداوانە چین؟ دەكرێت باس لە سێ ڕەهەندی تیۆری بكرێت بۆ شرۆڤەكردنی ئەم دۆخە كە ئەوانیش بریتین لە مافی بەرایی، هەلی لەبار و بەهەڵەتێگەیشتن.
یەكەم: هەم كورد و هەم عەرەبیش بەكارهێنانی ئەو خاكەی دەكەوێتە ناو چوارچێوەی ناوچە جێناكۆكەكان بە مافی خۆی دەزانێت. ڕقی بەردەوام و ئایدۆلۆژیا دوو لەو مۆتیڤانەن كە ئەم دوو نەتەوەیە لەو ناوچانە پشتی پێ دەبەستن. سەرچاوەی ڕقەكە دیارە كە پەیوەندیی بە عەرەب وەك نەتەوەی سەردەست و حوكمڕان و كورد وەك نەتەوەیەك هەیە كە بەردەوام چەوسێنراوەتەوە. ڕۆڵی زەقی ئایدۆلۆژیاش تا ئێستا كەم نەبووەتەوە بە تایبەت لە لای عەرەبی سوننە كە چەندین دەیە حوكمڕان بووە و شۆڤێنیزمی بەعسی لە ناویاندا ڕەگی داكوتاوە. بۆیە كاتێك ڕق و ئایدۆلۆژیا دەبنە هەڵسوڕێنەری مافی بەكارهێنانی خاك و كاتێكیش دامەزراوەی حكومی توانای ڕێگری لە پەرەسەندنی ململانێی نابێت ئەوا ئەگەری توندوتیژی زیاد دەكات. لە ڕاستیدا هۆی دەرەكیش لەم نێوەندەدا كەشوهەوای ناكۆكییەكان تۆختر دەكاتەوە. هەندێك سەرچاوە باس لە داعش دەكەن كە لە پشت سوتاندنی دەغڵودانی جوتیارانی كوردەوەیە كە ئەمەش لایەنگیریی پێوە دیارە لە بەرژەوەندیی عەرەبەكانی ئەو ناوچانە. كەوابێ چارەسەر بۆ ئەمە بریتییە لە دانوستان بۆ چارەسەرێكی ئەقڵانی كە تا پەلەی تێدا بكرێت باشترە.
دووەم: ئێستا عەرەبەكانی ئەو ناوچە جێناكۆكانە لە دوو لاوە هەلی لەباریان بۆ ڕەخساوە بۆ ئەوەی دژی كورد لەو ناوچانە بووەستنەوە. نەمانی داعش دەستی ئاوەڵا كردوون و ترسی جارانیان نەماوە. ئەگەر ئەوكات هەموو توانای خۆیان بۆ بەرگری و وەستانەوە بە ڕووی داعشدا تەرخان كردبێت ئەوا ئێستا ئەم توانایە بۆ پەلهاویشتن و وەستانەوە بە ڕووی كورددا تەرخان دەكەن. لە لایەكی ترەوە، لاوازیی پێگەی كورد لە دوای ڕیفراندۆم و گەڕانەوەی حەشدی شەعبی بۆ ناوچەكە پشت ئەستوورتری كردوون بۆ ئەنجامدانی كردەوەكانیان. بە مانایەكی تر، لاوازیی كورد لە ڕووی سەربازییەوە لەو ناوچانە، بوونی حەشد كە پاڵپشتییەكی مەعنەویی گەورەیە بۆ ئەوان سەربەستی كردوون لەو ڕەفتارانەیان. گەڕانەوەی بارودۆخ بۆ پێش ئۆكتۆبەری 2017 یەكێكە لە فاكتەرە كاریگەرەكانی چارەسەركردنی دۆخی ئێستای ئەو ناوچانە و ڕێگرتن لە زیانگەیاندن بە بەروبوومی كوردەكانی ئەو ناوچانە.
سێیەم: ئەو بارودۆخەی لە دوای ئۆكتۆبەری 2017ەوە لە ناوچە جێناكۆكەكان درووست بووە هەڵەتێگەیشتنی لای عەرەبەكانی هەمان ناوچە درووست كردووە. خاكی ئەو ناوچانە وەك بە ناوەكەیدا دیارە هێشتا ناكۆكییان لەسەرە. هەرچەند بەڵگە مێژووییەكان لە بەرژەوەندیی كوردن بەڵام ئەوان ئەمە ناسەلمێنن. كەوابێ ئەم بارودۆخەی دوو ساڵە لەو شوێنانە درووست بووە لە لایەن عەرەبەكانەوە بە هەڵە لێك دراوەتەوە. ئەوان پێیان وایە چیتر كورد مافی ئەوەی نییە لەو ناوچانە باڵادەست بێت. ئێستا بە هەڵە لێكدانەوەی پێگەی كورد و بێدەنگیی حزبە عەرەبییە سوننی و شیعەكان ڕەنگە سەربكێشێت بۆ ئەنجامدانی كردەوەی خراپتر لە دژی كوردی ئەو ناوچانە.
ئەگەر ئەم ڕەهەندانەی باس كران بە زوویی چارە نەكرێن ئەگەری شەڕی ئەهلی و نەتەوەیی ئەگەرێكی دوور نییە یاخو بە لایەنی كەمەوە شتی خراپتر بە دوای خۆیاندا دەهێنن. چارەسەری ئەمانەش پێویستی بە بڕیاری سیاسییە چونكە لە بنەڕەتدا ئەم دۆخەی ئێستا لەو ناوچانە دەگوزەرێ لە بنەڕەتدا كێشەی سیاسین.
