عومەر عەلی محەمەد
لە هەر كۆمەڵگەیەكدا هاووڵاتییان لەبەر ئەنجامی بوونی جیاوازی، لە ڕووی بەرژەوەندی و ئایدۆلۆژیا و ئاین و چەندان شتی تر، تووشی ئاڵۆزی و پێكدادان و گرفت دەبن، ئەم حاڵەتەش ئەگەر بە شێوازی یاسا و گەڕانەوە بۆ مەرجەعیەتێكی یاسایی نەبێت، بەرەو توندوتیژی و شەڕ و پێكدادان دەڕوات، هەر كۆمەڵگەیەكیش بۆ چارەسەری كێشەكان لەو ڕێگەیەوە هەنگاو هەڵبگرێت، بە كۆمەڵگەیەكی هەڵوەشاوه و دواكەوتوو و توندوتیژ ناو دەبرێت، چونگە ئەو ئاراستەیە لە مامەڵەكردن لەگەڵ گرفتەكاندا دەرگاكانی ئاشتی و دادپەروەری و چەسپاندنی یاسا دادەخات.
لەم كاتەدا پێوەری تر دێتە ئاراوە كە بەرەو ستەمكاری و توندوتیژی و تاكڕەوی هەنگاو دەنێت، گرووپێك خۆی بە خاوەنی مافی ڕەوا دەزانێت و بۆ ئەو مەبەستەش بەكارهێنانی هەموو هۆكارێك بە شەرعی لە قەڵەم دەدات.
لەبەر ئەوە بۆ ڕێگرتن لە قووڵبوونەوەی كێشەكان و گێڕانەوەی بۆ ئاراستەی سرووشتی خۆی، پێویستە كۆمەڵێك پێوەر و بنەما هەبن كە كۆمەڵگە بە هەموو چین‌وتوێژەكانییەوە بۆی بگەڕێتەوە لە پێناو ڕێكخستنی سلوكی كۆمەڵایەتی و ڕێگرتن لە پێكدادان و توندوتیژی و گێڕانەوەی مافە ڕەواكان بۆ هەر تاكێكی كۆمەڵگە.
لە هەرێمی كوردستاندا هەموو پارتە سیاسیەكان و ڕێكخراوەكان ئەگەر سەیری پەیڕەو و پڕۆگرامەكانیان بكەین جەخت دەكەنەوە لەسەر پاراستنی یاسا و ڕێزگرتنی، بەڵام لە كاتێكدا كە كێشەیەك درووست دەبێت ئەو مامەڵە و ڕه‌فتار و هەڵس‌وكەوتانەی دەیكەن، تەعبیر ناكات لە ئەو دیدوبۆچوونەی كە هەڵیانگرتووە، چونكە ڕێزگرتن لە یاسا نابێت تەنها مەرەكەبی سەر كاغەز بێت، بەڵكو دەبێت هەڵس‌وكەوتی ڕۆژانە و بەتایبەتیش لە كاتی ڕووداوەكاندا تەعبیر بێت لە پابەندبوون بە یاساوە.
توێژەرێكی بەناوبانگی وەك (ڕوسكو بارند) دەڵێت: (یاسا ئەندازیاری كۆمەڵایەتییە كە لە ڕێگەیەوە پەیوەندییە مرۆییەكان ڕێك دەخرێت لە كۆمەڵگەیەكی ڕێكخراو لە ڕووی سیاسییەوە).
چونكە یاسا هەڵدەستێت بە پاراستنی یەكپارچەیی كۆمەڵگە و پاراستنی لە پارچەبوون، ئەویش لە ڕێگەی دەستەبەركردنی ئازادی و دادپەروەری و ئاسایشەوە دەبێت.
ئەگەر سەیری هەرێمی كوردستان بكەین سیستمە سیاسییەكەی لە بازنەیەكی داخراودایە و گەشە ناكات، چونكە هێزە باڵادەستەكان ئەو هەنگاوە هەڵناگرن كە دەست هەڵبگرێت لە بەرژەوەندییە بچوكەكان و لە پێناو بەرژەوەندی گەورەی نیشتیمان و نەتەوەیدا مامەڵە بكەن، ئەمەش وای كردووە كە یاسا لە هەرێمی كوردستان و دادگاكان و مەرجەعییەتە باڵاكان لە پەراوێزدا بن.
بەمەش ڕ‌وژ بەڕۆژ پیرۆزیی یاسا لە بەردەم هاووڵاتییاندا لاواز دەبێت و ئەو سەنگەی خۆی لە دەست دەدات، چونكە ئەوانەی لە دەسەڵاتدان، یەكەم كەسن كە دەبێت شكۆی یاسا بگێڕنەوە‌و پابەندین پێی و لێی لا نەدەن.
لە كوردستاندا سەرەڕای ئەوەی كە دادگاكان وەك مەرجەع دادەنرێن بۆ چارەسەری كێشەكان، بەڵام هێشتا لە ئاست كێشە گەورەكاندا وەكو پێویست نین و ئەوانیش لە دەستتێوەردانی حزب بە دوور نەبوون، ئەمەش بۆتە هۆی ئەوەی كە لە لایەك هاووڵاتی سادە و بێ پشت بەردەوام لە ترسدا بێت، دووەمیان ئەوانەی كە تاوان ئەنجام دەدەن هەوڵ بدەن پاڵپشتێكی حیزب بەتایبەت حیزبە دەسەڵاتدارەكان بۆ خۆیان مسۆگەر بكەن، چونكە لەو ڕێگەیەوە پارێزراو دەبن و خۆیان لە ڕووبەڕووبوونەوەی دادگا دەرپارێزرێن، لە كوردستاندا سەدان دۆسیەی تاوان هەیە هەر لە دۆسیەكانی گەندەڵییەوە بیگرە هەتا خیانەتی نیشتمانی و چەندانی تر، بەڵام لەبەر ئەوەی یاسا بەو جۆرەی كە پێویستە مامەڵەی لەگەڵدا بكرێت نییە، نەتوانراوە ئەو كەسانە بهێنرێتە بەردەم دادگا.
بەردەوامبوونی ئەم ڕەوشە بەم شێوەیە مەترسیی گەورە دادەنرێت بۆ ئایندەی هەرێمی كوردستان، چونكە ئەگەر كار بەم شێوە بڕوات، ڕێژەی تاوان ڕوو لە زیاد بوون دەكات و ئاستی توندوتیژی بەرز دەبێتەوە و تەنانەت مەترسی ئەوەش دەكرێت كە شەڕی خوێناوی لە نێوان پارتە خاوەن دەسەڵاتە سەربازی و ئەمنییەكاندا ڕوو بدات.
ئەو كێشانەی كە لە هەفتەی ڕابردوودا ڕوویان دا لە نێوان یەكێتیی و پارتیدا لە گرتنی لایەنگرانی یەكتر و ئەو لێدوانانەی كە بەرپرسانی هەردوولا دایان لەسەر ئەم دۆسیەیە مایەی نیگەرانی بوون، چونكە ئێستا لە هەرێمی كوردستاندا دادگاكان و وەزارەتی ناوخۆ و ئەنجومەنی ئاسایش و پەرلەمان و حكومەت هەیە، چۆن دەبێت كەسێك بە میزاجی شەخسی و حیزبی بڕیار لەسەر كەیسەكان بدات.
ئایا ئەوان خۆیان كە خاوەنی ئەو دەزگایانەن چۆن دەبێت كێشەكان بەلاڕێدا ببرێن و لە بەرامبەر كەسێك كە بە ئەنجامدانی تاوانێك ڕووبەڕووی یاسا كراوەتەوە، لە زۆنێكی تر كەسێكی بێتاوان دەستگیر بكرێت و بكرێتە كارتێكی فشار بۆ بەردانی، ئایا ئەمە گەڕانەوە نییە بۆ یاسای سروشت، یان بڵێم دادگاكانی خێڵ، هەروەك ئەوەی ئێستا لە عێراقدا هەوڵی گەڕانەوەی بۆ دەدرێت؟
