ئارام عەلی عەزیز
بۆ تێگەیشتنی مەغزای هێرشە ڕۆكێتییەكەی ئەمه‌ریكا بۆ سەر سوریا و ئاكام و ڕەهەندەكانی، پێویستە چاوێك بە ستراتیجییەتی ئەمه‌ریكا لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاست بخشێنینەوە، بە تایبەت لە دوای هەڵوەشانەوەی سیستمی دووجەمسەری و سەرهەڵدانی تاك جەمسەری ئەمه‌ریكا بەسەر جیهاندا.
لەو بەڵگەنامەیەی كە بە پرەنسیپەكانی بول ولفوویتز ناسراوە و لە ساڵی 1992 بڵاو كراوەتەوە چەند پەرەگرافێك سەبارەت بەو بابەتەی كە ئێستا ئێمە باسی لێوە دەكەین بەو شێوەیە هاتووە:
* ئامانجی ستراتیجییەتی بەرگری: ئامانجی سەرەكیمان نەهێشتنی سەرهەڵدان و پەیدابوونی ڕكابەرێكی نوێ دەبێت ئینجا ئەمە لەناو خاكی یەكێتیی سۆڤییەت یان لە هەر شوێنێكی دیكە بێت… ئەو ئامانجە بنەمای ستراتیجییەتی بەرگریی ئیقلیمی تازەمان دەبێت، بۆ ئەمەیش پێویستە ڕێگا لە هەر هێزێكی دژبەر بگرین كە هەوڵی سەپاندنی هەژموونی خۆی بدات.
* ئامانجی سەرەكیمان لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاست و باشووری خۆرئاوای ئاسیا بریتییە لە هێشتنەوەی ناوچەكە لە دەرەوەی هەژموونی هەموو هێزێكی ئیقلیمی و پارێزگاریكردن لە گەیشتنی ئەمه‌ریكاو هاوپەیمانە خۆرئاواییەكانی بە نەوتی ناوچەكەو گەرووەئاوییەكان… هەروەها هەوڵی بەرپەرچی هەموو دوژمنكارییەكان لە ناوچەكەدا دەدەینەوە… هەورەها بوش- كوڕیش دوای 11ی سیپتەمبەر جیهانی لە نێوان بەرەی خێر و شەڕ دابەش كرد و دەستی بە هێرشەكانی كرد، كە ئامانج تیایدا:
1- گۆڕینی تەواوەتی نەخشەی جیهان و داڕشتنەوەی چەمك و زاراوەكانی ڕاست و چەپ و خۆرهەڵات و خۆرئاوا بە پێی پێگەی جوگرافی ئەمه‌ریكا، گواستنەوەی هێز لە دەریاوە بۆ وشكانیی، گۆڕینی ئاراستەی ڕووی ئەمه‌ریكا لە زەریای ئەتلەسیەوە بەرەو زەریای هێمن و دەستبەسەرداگرتنی دەوڵەتانی كەنارەكەی،- كە بۆ بەدیهێنانی ڕێكخراوی ئاسیانیان درووستكرد- كۆبونەوەو لێدوانەكانی ئۆباما و هیلاری كلنتۆنیش لەو قۆناغەداو تەئكیدكردنەوەیان لە شەریكایەتیان لەگەڵ ئەو دەوڵەتانەدا و دژایەتیان بۆ كۆریای باكوور ئاماژەگەلێك بوون بۆ ئەو پلانەیان.
2- درووستكردنی پشتێنەیەكی ئەمنی لە ئەفغانستانەوە تا عێراق بۆ ڕێگرتن لە هاتنی ڕوسیا بۆ ناوچەكە.
3- كۆنتڕۆڵكردنی چین و كردنی بە بەشێك لە مەنزومەی ئەمه‌ریكی.
4- دابەشكردنی جەمسەری باكوور بۆ 6-7 دەوڵەت.
5- دەستبەسەرداگرتنی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست بە بیانووی جیاجیا.
6- هەوڵی چارەسەركردنی كێشەی فەلەستین لە چوارچێوەی ڕێككەوتننامەی ئۆسلۆ.
7- دوبارە داڕشتنەوەی نەتەوە یەكگرتووەكان و گۆڕینی ئەندامانی هەمیشەیی ئەنجوومەنی ئاسایش، بە تایبەتی نەهێشتنی ڕوسیاو چین لە ئەنجومەنەكەدا و جێگاگرتنەوەیان بە بەڕازیل و كەنەدا، هەروەها هەوڵدان بۆ داگیركردنی سودان، سۆماڵ، عێراق، ئەفغانستان، پاكستان، ئێران، توركیا، كوبا و فەنزوێلا، قسەكانی جۆن بۆڵتۆنی نوێنەری ئەمه‌ریكایش لەو كاتەدا لە نەتەوە یەكگرتوەكان، كە دەیگوت پێویستە دە قات لە بینایەی نەتەوە یەكگرتوەكان نەمێنێت ئاماژە بون بۆ ئەو بەرنامەیەی ئەمه‌ریكا، چونكە هەر دەوڵەتیك قاتێكی خۆی لە باڵەخانەكەدا لە نیۆیۆرك هەیە.
هەموو ئەو پرۆژانەی ئەمه‌ریكا سەركەوتوو نەبوون، هەر لە عەولەمەكەیەوە تا خەتی حەریر. كە بریتی بوو لە پرۆژەیەكی ئاسیا ئۆرالی درێژبوەوە لە چینەوە بۆ ئاسیای ناوەڕاست، لەوێشەوە بۆ خۆرهەڵاتی ناوەراست و لە ڕێگای دەریای سپیشەوە بۆ ئەوروپا. هۆكاری وەستان وسەرنەكەوتنی ئەم پرۆژە ستراتیجیەی ئەمه‌ریكایش، كە ئامانجی لێكبەستنەوەی بازرگانی چین و ئەوروپا بوو، نەتوانینی لێكبەستنەوەی ئەفغانستان و ئێران و عیراق و خۆرهەڵاتی ناوەڕاست بوو.
بە هەردوو جەنگی ئەفغانستان و عێراق و لە 2001 وە تا ئەمڕۆ و بەگرتنەبەری شێوازی جیاجیا نەیانتوانی ئەم ئامانجانەیان بەدی بێنن، لە عێراق كشاوەتەوە، كۆبوونەوەكانی جنێف سەركەوتوو نەبووە، لە ئۆكراینا و جەمسەری باكوور خۆی و هاویمانەكانی شكستیان خواردووە. لە بەرامبەردا هەژموونی ڕوسیا، چین، كۆریای باكوور، ئێران زۆر زیادی كردووە.
سەردەمی ترەمپ
پێویست ناكات دوور بڕۆین بۆ زانینی ئەوەی ئایا ئەمه‌ریكا لەو ستراتیجەیدا سەركەوتوو بوو یان نە، بەڵكو بیرهێنانەوەی چەند ڕستەیەكی وتارەكەی ترەمپ لە مەراسیمی سوێندخواردن و دەستبەكاربوونیدا سەبارەت بە ڕەوشی ئابووری و پیشەسازی، كۆمەڵایەتی و فەرهەنگی و سیاسی و سەربازی، كە لە بارەیانەوە بەڵێنی هەستانەوە و چاككردنەوە و سەركەوتنەوەی بە ئامادەبووان دەدا لەوە بگەین، كە ئەمه‌ریكا لە ماوەی حوكمڕانیی بوشی باوك و كوڕ و ئۆباما بەرەو داڕمان و ئیفلاسبوون ڕۆیشت. ئەركی ترەمپیش ڕزگاركردنی ئەمه‌ریكایە لەو ڕەوشە نالەبارەو هەڵساندنەوەیەتی. ئەمەیش هۆكاری سەرەكی پشت بوونی دۆناڵد ترەمپ بوو بە سەرۆكی ئێستای ئەمه‌ریكا، كە سەرەتا وەكو تاكە خاوەنی ئەمه‌ریكا و ئێستایش وەكو خاوەنی جیهان هەڵسوكەوت و سیاسەت دەكات و لەوانەیشە جەنگێكی گەورە لە نیمچەدوورگەی كۆریا بۆ ڕەواجی كۆمپانیا تەكنەلۆجی و بازرگانیەكانی بقەومێنێت.
ترەمپ دەیەوێت بە بیانووی جیاجیاوە بێتەوە خۆرهەڵاتی ناوەڕاست، بە ئومێدی ڕزگاركردنی وڵاتەكەی، نەك هیچ شتێكی دیكە. هەر لەبەر ئەوەیش بە بیانوی بەكارهێنانی چەكی كیمیاوی هێرشی موشەكی كرایە سەر فرۆكەخانەكەی سوریا. ئەو هێرشانە ناوەستن و سەرەتای دەستپێكردنی جەنگێكی جیهانیە لە ناوچەكەدا، كە ئامانجەكانی بریتین لە:
1- دەركردنی ڕوسیا لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاست و ناوچەكە. (ئەگەریش هەیە ڕوسەكان لە گەڵ ئەمه‌ریكا پێكبێن و پشت لە ئێران و هاوپەیمانەكانی ئێستایان بكەن.)
2- گەڕاندنەوەی ئێران و پاشداكشاندنی بۆ ناو سنوورەكانی خۆی.
3- درووستكردنی خۆرهەڵاتی ناوەڕاستی گەورە بە جێبەجێكردنی بە پەلەی پرۆژەی نێوان دەریاو ڕووبار (ئیسرائیلی گەورە). بۆ ئەمەیش پێویستە سوریاو عیراق نەمێنن و بەشێكی خاكی توركیاو عەرەبستانی سعودیەشی بخرێتەسەر. هەر بۆ ئەمەیش سەرۆكی ئەمه‌ریكا، جارید كوشنری زاواكەی وەكو وەكیلی خۆی بە سەرۆكایەتی وەفدێكی گەورە ناردە عیراق و هەرێمی كوردستان.
4- نەهێشتن و تەسفیەكردنی ڕەوتە چەپ و شیوعیەكان لە ناوچەكەدا.
5- كۆكردنەوەی پارتە ئاینیەكان و تەسفیەكردنیان.
6- چارەسەركرنی ڕوكەشییانەی كێشەی فەلەستین.
بەریتانیا، فەرەنسا، میسر و عەرەبستانی سعوودییە و ئوردون و دەوڵەتانی كەنداو و توركیا و ئیسڕائیل پاڵپشتی ئەمه‌ریكان، كۆبوونەوەی دەریای مردووش داننانی عەرەب بوو بە ئیسرائیل بۆ درووستكردنی بەرەیەك دژ بە ئێران و عیراق و سوریا.
تەواوی دەوڵەتانی ناوچەكە لە ئامادەكاریدان بۆ ئەم جەنگە، ئوردون هێزی لە ئامادەباشیدایە لەسەر سنووری سوریا و عیراق، ئیسرائیل بە هەمان شێوە، توركیا دەمێكە ئامادەكاریی سەربازی لە سوریا و هەرێمی كوردستان هەیە، میسر بۆ ماوەی سێ مانگ باری نائاسایی لە ناوخۆدا ڕاگەیاند… هتد.
بەكورتی ئەمه‌ریكا لە ئیفلاسبوون و داڕماندایە، بۆیە دەیانەوێ بە جەنگێكی گەورە یان خۆیان ڕزگار بكەن و ببنە ئیمپراتۆری جیهان یان هەموو دنیا لە گەڵ خۆیاندا بسوقتێنن.
لەو چوارچێوەیەدا ئەم جەنگەی ترەمپ ناوەستێ و گەورە دەبێت، بۆیە:
* لێدانی ئێران، لوبنان و حزبوڵای لوبنانی لە ئایندەیەكی نزیكدا ئەگەرێكی زۆر بە هێزە.
* هێرشی توركیا بۆ سەر هەرێمی كوردستان (شنگال و قەندیل و كەركوك) وئەگەرێكی زۆر بەهێزە.
* لە قۆناغی دووەمدا هێرشی توركیا بۆ سەر خۆرئاوای كوردستان ئەگەرێكی بە هێزە.
ئەمەیە ئامانجی ترەمپە سوور، بەڵام ئەو هۆكار و مقەوماتەی لە چەند ساڵی ڕابردوودا بووە هۆی سەرنەكەوتنی پرۆژەكانی ئەمه‌ریكا لە تەواوی جیهان و خۆرهەڵاتی ناوەڕاستدا هەر ماوە، بۆیە پێناچێت پیاوە سوورەكەی ئەمه‌ریكا سەركەوتوو بێت.
