پێکەوەژیان لە ״عێراقە بچووکەکە״
ئاژانس
قەزایەکی بچووک، لە ڕووی پێکهاتەی ئایینی و مەزهەبیی و نەتەوەییەوە هاوشێوەی عێراقە، لەو شارۆچکەیە، کورد و عەرەب و تورکمان و مەزهەبی شیعە و سوننە و کاکەیی پێکەوەژیان دەکەن، ئەو شوێنە خانەقینە، دەکەوێتە باکووری پارێزگای دیالە و خۆرهەڵاتی باشووری ئیدارەی گەرمیانەوە لە ڕووی ئیدارییەوە سەر بە پارێزگای دیالەیە و ژمارەی دانیشتووانەکەی زیاتر لە ٢٠٠ هەزار کەسە، لەم قەزایەدا هەردوو نەتەوەی کورد و عەرەب و تورکمان و هەڵگرانی مەزهەبی سوننە و شیعە و شوێنکەوتووانی ئایینی کاکەیی و مەسیحی پێکەوە دەژین.
پێچەوانەی ئەو ناکۆکییە تایفی و مەزهەبییەی کە عێراقی گرتووەتەوە و بووە بە مایەی ناکۆکیی قووڵ و تێکدانی پێکەوەژیان و ئارامیی عێراق، قەزای خانەقین بووە بە سیمبوولی پێکەوەژیانی ئایین و مەزهەب و نەتەوە جیاوازەکان، دانیشتووانی ئەو قەزایە لەسەر بنەمای مرۆڤبوون بەردەوامییان بە پێکەوەژیان داوە و نەیانهێشتووە جیاوازییە ئایینی و مەزهەبی و نەتەوەییەکانیان کاریگەریی هەبێت لەسەر ساردکردنەوەی پەیوەندییەکانیان.
سەروەر عەلی تەمەن ٤٠ ساڵ سوننە مەزهەب بە ״ئاژانس״ی وت: ״ئەوەی خانەقین لە ناوچەکانی تر جیا دەکاتەوە پێکەوەژیانی دانیشتووانەکەیەتی سەرەڕای جیاوازیی زمان و نەتەوە و ئایین و مەزهەب، بە پێچەوانەوە ئەو جیاوازییە بووەتە هۆی پتەوکردنی پەیوەندییەکانمان و درێژەدان بەو پێکەوەژیانەی کە لە باوانمانەوە بۆمان ماوەتەوە.״
وتیشی: ״لەناو خانەقیندا بێ گوێدانە جیاوازییەکان بەشداریی بۆنەکانی یەکتری دەکەین لە یادی عاشوورادا کە شیعەکان یادی شەهیدکردنی ئیمام حەسەن و حسەین دەکەنەوە، سوننەکان بەشداری دەکەن و خواردن درووست دەکەن و دەیبەخشنەوە، بە هەمان شێوە ئەوانیش بەشداریی مەولوودنامەکانی سوننە دەکەن״.
بە وتەی دانیشتووانی خانەقین هەوڵی زۆر دراوە بۆ تێکدانی پێکەوەژیان لە نێوان پێکهاتە و مەزهەبە جیاوازەکاندا، بەڵام دانیشتووانەکەی ڕووبەڕووی بوونەتەوە و نەیانهێشتووە کاریگەریی هەبێت لەسەر پەیوەندییەکانیان.
ئەحمەد خەلیل تەمەن ٣٣ ساڵ شیعە مەزهەب بە ״ئاژانس״ی وت: ״لە سەردەمی ڕژێمی بەعسدا گرووپی وەهابییەکان درووست کرا لە ناوچەکەدا بۆ درووستکردنی جیاوازیی فیکری و ئایینی، بەڵام سەرکەوتوو نەبوو بۆیە بە زوویی ئەو گرووپە پووکایەوە، لە دوای ڕووخانی ڕژێمی بەعسەوە بە چەندین شێوە هەوڵی تێکدانی پەیوەندیی نێوان سوننە و شیعە دراوە، تەنانەت چەندین تەقینەوەیان لە حوسەینییەکان و لە مزگەوتەکاندا ئەنجام دا بۆ تێکدانی پێکەوەژیان، بەڵام ئێمە زوو هەستمان بەو پیلانە تێکدەرانە کرد و ڕووبەڕووی بووینەوە״.
وتیشی: ״پێکەوەژیان لە خانەقین بە شێوەیەکە جیاوازییەکان کاڵ بووەتەوە، ژن و ژنخوازی لە نێوان پێکهاتە و نەتەوە و مەزهەبە جیاوازەکاندا هەیە، ئەمەش نەریتێکە لە مێژەوە باو بووە و بۆمان ماوەتەوە بە گوزەرکردنێک بەناو خانەقین و دانیشتووانەکەیدا جیاوازیی هەست پێ ناکرێت״.
کۆبوونەوەی هاووڵاتییان لە کازینۆ و کافتریاکاندا بە شەوان یەکێکە لە نەریتەکانی دانیشتووانی خانەقین، بە وتەی سەید خەلیل شوێنێکی تایبەت بە پێکهاتەیەک یان مەزهەبێک نییە بەڵکو هەموان بێ جیاوازی لەو شوێنانەدا کۆ دەبینەوە و یاری دەکەین پێکەوە.
سەید خەلیل کاکەیی تەمەن ٥٧ ساڵ هاووڵاتییەکی کاکەیی دانیشتووی خانەقینە بە ״ئاژانس״ی وت: ״خانەقین تایبەتمەندییەکی خۆی هەیە و دانیشتووانەکەی بەشداریی خۆشی و ناخۆشیی یەکترن، هیچ جیاوازییەک بەدی ناکرێت، ئایینی کاکەیی کەمینەیە لە خانەقین، بەڵام هەستمان بە کەمینەیی نەکردووە، پێکەوەژیان گەورەیی و بچووکیی پێکهاتە و ئایینە جیاوازەکانی شاردووەتەوە״.
وتیشی: ״ئێمە بەشداریی سەرجەم بۆنە و جەژنی ئایینەکانی ترمان کردووە، ئەوانیش بە هەمان شێوە بەشداریی جەژنەکانی ئێمە دەکەن، جەژنی نەورۆز کە جەژنێکی نەتەوەیی کوردە ساڵانە کوردانی دانیشتووی خانەقین بە ئایین و مەزهەبە جیاوازەکانەوە کۆ دەکاتەوە״.
جەژنی ڕەمەزان و قوربان جەژنی موسڵمانانە بە شیعە و سوننەوە، شیعەکان ساڵانە یادی عاشوورا دەکەنەوە و سوننەکانیش یادی مەولوودی پێغەمبەر دەکەنەوە (یادی لەدایکبوونی پەیامبەری ئیسلام)، کاکەییەکانیش جەژنی سێ ڕۆژەی یارییان هەیە کە ساڵانە یەکجار دەکرێت و مەسیحییەکانیش جەژنی سەری ساڵیان هەیە، جگە لە جەژنە ئایینییەکان دانیشتووانی خانەقین جەژنی نەورۆزی سەری ساڵی کوردی دەگێڕن.
محەمەد مەلا حەسەن قایمقامی خانەقین بە ״ئاژانس״ی وت: ״قبووڵکردنی یەکتر و پێکەوەژیانی کۆمەڵایەتی بووە بە سرووشتی دانیشتووانی خانەقین تەنانەت کێشەی کۆمەڵایەتییش لە قەزاکەدا نییە، ئەمە بۆ ئیدارەکردنی شارەکە ناگەڕێتەوە بە تەنیا ئەوە ڕەهەندێکی مێژوویی شارەکەیە، ئێمەش توانیومانە پارێزگاری لێ بکەین״.
لە ڕابردوودا خانەقین مەسیحی و جوولەکە و کاکەیی و شیعە و سوننە و عەرەب و کورد و تورکمانی تێدا ژیاوە، لەبەر ئەوەی دانیشتووانەکەی خەڵکانێکی مەدەنی بوون و زۆربەی کارمەندی حکوومی بوون، سیمای مەدەنیی پێوە دیار بووە، زووتر قبووڵی پێکەوەژیانیان کردووە.
دانیشتووانی خانەقین زیاتر لە ٢٠٠ هەزار کەس دەبن و ڕێژی %٨٠ کوردن و لەو ڕێژەیە زۆربەی شیعەمەزهەبن و %٧ کاکەیی و زیاتر لە %١٠ عەرەب، مەسیحی و تورکمانن و ڕێژەیەکی کەمی دانیشتووانەکەی پێک دێنن.
